
काठमाडौँ । बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूले चालु आर्थिक वर्ष ०८२/८३ को पहिलो दुई महिना (साउनदेखि भदौसम्म)मा सुनचाँदी धितो राखेर दुई अर्ब ८४ करोड रुपैयाँ कर्जा प्रवाह गरेका छन्।
यद्यपि, यो रकम गत वर्षको सोही अवधिसँग तुलना गर्दा करिव २० करोड ४४ लाख रुपैयाँ कम रहेको छ । गत वर्षको पहिलो दुई महिनामा बैंकहरूले तीन अर्ब पाँच करोड रुपैयाँ कर्जा प्रवाह गरेका थिए ।
राष्ट्र बैंकको नियमअनुसार, कुनै पनि व्यक्तिलाई सुनचाँदी धितो कर्जा ५० लाख रुपैयाँभन्दा बढी दिन नसक्ने व्यवस्था छ । गत वर्षको २९ पुसमा जारी निर्देशनपछि बैंकहरू यस सीमाभित्र कर्जा प्रवाह गर्न बाध्य भएका छन्।
धितो कर्जा प्रवाहमा कुल वृद्धि
छोटो अवधिमा कर्जा प्रवाह घटेपनि समग्रमा सुनचाँदी धितो कर्जा बढिरहेको देखिन्छ । भदौ मसान्तसम्ममा सुनचाँदी धितोमा कुल कर्जा प्रवाह ८७ अर्ब ६५ करोड रुपैयाँ पुगेको छ । यो तुलना गर्दा असार मसान्तसम्म यस्तो कर्जा ८४ अर्ब ८० करोड रुपैयाँ रहेको थियो। यसबाट प्रष्ट हुन्छ कि बैंकहरूले कर्जा प्रवाहमा समयक्रमसँगै बिस्तार गर्ने प्रयास जारी राखेका छन् ।
धितो कर्जा प्रणालीले अनौपचारिक क्षेत्रका सुनचाँदीलाई पनि बैंकिङ प्रणालीमा ल्याउन सहयोग गरेको छ । बैंकहरूले कर्जा प्रवाह गर्दा ग्राहकले धितोस्वरूप दिएको सुन वा चाँदीको सही परीक्षण र मूल्याङ्कन गर्नु आवश्यक छ । यस्तो प्रक्रियाले बैंकलाई कर्जा जोखिम कम गर्न सहयोग पुर्याउँछ भने ऋणीलाई सुरक्षित कर्जा सुविधा उपलब्ध हुन्छ ।
बैंकिङ प्रणाली र धितो व्यवस्थापन
नेपाल राष्ट्र बैंकको विनियमन अनुसार, कुनै व्यक्तिले दिएको सुन वा चाँदी एकै थैलीमा राखिएको हुनुपर्छ। यदि एउटाभन्दा बढी थैली वा सही जाँच नहुँदा कर्जा प्रवाह भएमा, त्यसमा शतप्रतिशत कर्जा नोक्सानी हुन सक्ने नियम छ। यसले बैंकहरूलाई कर्जा व्यवस्थापनमा अनुशासन कायम गर्न बाध्य बनाउँछ।
सुनचाँदी धितो कर्जा प्रवाह गर्दा बैंकहरूले सुनको मूल्यांकनकर्ताको सिफारिस अनुसार सुनका गहनाहरूको लागि मूल्यको ७० प्रतिशत, र राम्रो गुणवत्ताको सुनको लागि ८० प्रतिशतसम्म कर्जा सुविधा उपलब्ध गराउँछन्। कर्जा अवधि अधिकतम एक वर्षका लागि हुने व्यवस्था छ र आवश्यक परे प्रत्येक वर्ष नवीकरण गर्न सकिन्छ।
सुनको मूल्य र जोखिम मूल्याङ्कन
नेपालमा सुनको मूल्य निरन्तर बढ्दो छ। सुनको बढ्दो मूल्यले कर्जा प्रवाह गर्ने बैंकको धितो जोखिमलाई न्यून बनाउँछ। तर, यसले उपभोगमा सकारात्मक र नकारात्मक दुवै असर पार्ने सम्भावना छ। उपभोगमा पर्ने प्रभावमा मूल्य वृद्धिले खरीद शक्ति घटाउने र बचत गर्ने प्रवृत्तिमा परिवर्तन ल्याउने देखिन्छ।
धितो कर्जा प्रवाहबारे बैंकरहरू भन्छन् कि सुनको मूल्य बढ्ने प्रवृत्ति स्थिर रह्यो भने बैंकहरूको धितो जोखिम न्यून रहन्छ। तर, बजारमा मूल्य अस्थिर भएमा बैंकहरूले जोखिम व्यवस्थापनमा चुनौती सामना गर्नुपर्छ। यसकारण प्रभावकारी अध्ययन र नियमन आवश्यक देखिन्छ।
बैंकहरूको रणनीति
बैंकहरूले सुनचाँदी धितो कर्जा प्रवाहलाई लक्षित ग्राहक समूह, धितो मूल्य, कर्जा अवधि, पुनर्भरण योजना अनुसार व्यवस्थित गर्दै आएका छन्।
यसबाट बैंकले जोखिम नियन्त्रण गर्ने मात्र होइन, ग्राहकको आवश्यकता अनुसार कर्जा सुविधा पनि प्रदान गर्न सक्षम भएका छन्। नेपालका बैंकहरूले धितो कर्जा प्रवाहको लागि प्राविधिक र नियामक मार्गनिर्देशन पूरा गर्नुको साथै, कर्जा व्यवस्थापनमा पारदर्शिता कायम गर्नुपर्ने देखिन्छ। यसले ग्राहकमा विश्वास बढाउँछ भने बैंकको वित्तीय स्थायित्व पनि सुनिश्चित गर्छ।
सुनचाँदी धितो कर्जा प्रवाहले सामाजिक र आर्थिक दृष्टिले धेरै फाइदा पुर्याएको छ। ग्राहकहरूले सजिलै वित्तीय पहुँच पाउँछन् भने अनौपचारिक क्षेत्रको सुनधनीहरू बैंक प्रणालीमा प्रवेश गर्छन्। यसले अनौपचारिक बजारलाई औपचारिक बजारमा रूपान्तरण गर्न मद्दत गर्दछ। साथै, कर्जा प्रवाहले व्यवसाय, कृषि, घरायसी खर्च लगायत विभिन्न क्षेत्रमा पूँजी उपलब्ध गराउँछ। यसबाट आर्थिक गतिविधि बढ्छ, रोजगार सिर्जना हुन्छ र आर्थिक वृद्धि तीव्र हुन्छ।
चुनौती र जोखिम
धितो कर्जा प्रवाहमा मुख्य चुनौती ब्याज दर, धितो मूल्य अस्थिरता, ग्राहकको भुक्तानी क्षमता, र नियामक सीमा रहेका छन्। नेपाल राष्ट्र बैंकले हाल एकल ग्राहकको सीमा ५० लाख राखेको छ। यसले केही उच्च मूल्यको धितो राख्ने ग्राहकको पहुँच घटाउँछ।
त्यस्तै, बजारमा सुनचाँदीको मूल्य बढ्दा ग्राहकले अधिक कर्जा लिन खोज्ने प्रवृत्ति देखा पर्न सक्छ। यसले बैंकको जोखिम व्यवस्थापन चुनौतीपूर्ण हुन सक्छ। त्यसैले बैंकहरूले सुनको मूल्य स्थिरता, बजार माग र आपूर्ति, र कर्जा अवधि नियन्त्रित तरिकाले सुनिश्चित गर्न आवश्यक छ।